Da se ne zaboravi

Humanost na delu

Pitanje je da li bi uspomena na pale ratnike bila sačuvana ovako jedinstvenim obeležjem da nije bilo žena učlanjenih u organizaciju FIDAK

Istorija nam govori da su se žene u Srbiji još u XIX veku organizovale da bi zajednički doprinele društvenom napretku. Tako je u Čačku još 1885. godine osnovana podružnica Ženskog društva čije članice su bile veoma aktivne u narednim godinama. Ostalo je zabeleženo da je zahvaljujući njihovom trudu otvorena Ženska radnička škola, u zgradi koja je izgrađena od sredstava koje su one prikupile. Danas se u toj zgradi nalazi Umetnička galerija „Nadežda Petrović“. Nakon Prvog svetskog rata i osnivanja organizacije FIDAK u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, Čačanke su bile među prvim ženama u državi koje su se organizovale u Pomoćnu žensku sekciju.

FIDAK (FIDAC - Fédération Interalliée Des Anciens Combattants)
Kod nas poznata kao Udruženje rezervnih oficira i ratnika, ova međunarodna organizacija osnovana je u Parizu 1920. godine. Cilj joj je bio povezivanje organizacija ratnih veterana, brige o njima i njihovim porodicama, i aktivna promocija mira. Verovali su da niko ne može jasnije da govori o ratu i protiv njega od onih koji su u njemu učestvovali. Osnivač i prvi predsednik FIDAK-a bio je Šarl Bertran (Charles Bertrand), francuski ratni oficir i poslanik u parlamentu. Osnivanje ženskih ogranaka počelo je 1925. godine, a njihova prvobitna namena bila je briga o ratnoj siročadi. Ženske sekcije osnovane su u SAD, Francuskoj, Velikoj Britaniji, Italiji, Poljskoj, Portugaliji, Rumuniji, Čehoslovačkoj i Kraljevini SHS. U okviru svojih aktivnosti FIDAK je organizovao podizanje spomenika palim ratnicima, kakav je spomenik u Liježu u Belgiji. Zahvaljujući njihovoj aktivnosti podignuta je i spomen kosturnica ratnicima palim u odbrani Beograda.

Čačanska ženska sekcija FIDAK
Osnivanje ovog ogranka pripremano je skoro godinu dana. Osnivačka skupština održana je 22.10.1928. i za predsednicu je izabrana Kosara M. Stanković. Na toj funkciji nasledila ju je Natalija Ž. Budimirović. Na čelu čačanske ženske sekcije ipak se najduže zadržala Mileva-Mica Obradović pod čijim vođstvom je završen obiman posao na izgradnji spomen kosturnice u Čačku. Zanimljivo je i da je među istaknutim članicama bila i Mileva Cvijović, čačanska babica, čiji je unuk Borisav Đorđević – popularni Bora Čorba.

Sakupljanje sredstava i pravljenje spiskova
Šest godina je trajalo prikupljanje sredstava za izgradnju spomen kosturnice. Paralelno sa tim, članice FIDAK-a su pronalazile i popisivale sve sahranjene vojnike u Čačku i široj okolini. U samom Čačku su postojale dve lokacije, jedna na kojoj su bili sahranjeni pripadnici centralnih sila – takozvano Švapsko groblje (mada ima tumačenja prema kojima su ovde sahranjivani i srpski oficiri), i druga na takozvanom Malom ili Bolničkom groblju gde su ležali ostaci srpskih vojnika. Poslove na izgradnji spomen kosturnice ubrzava predsednik čačanske opštine Obren Janjić 1932. godine. Ovo se desilo između ostalog i zahvaljujući tome što je 19. Artiljerijski puk obavestio čačanske vlasti o nameri da izgradi kasarnu na lokaciji jednog od postojećih privremenih ratničkih groblja.

Briga o potomcima ratnika
Veliki rat je, nažalost, mnoge porodice potpuno ugasio ili ostavio bez njihovih najmilijih. Ženska sekcija FIDAK posvećivala je posebnu pažnju brizi o ratnim veteranima, njihovim porodicama i naročito se trudila da ratna siročad budu dobro zbrinuta. O tome svedoče i sačuvana pisma koja je ova organizacija upućivala na brojne adrese tražeći pomoć za decu. U dokumentaciji koja je ostala sačuvana stoji i svedočanstvo o tome da je pesnik Branko V. Radičević kao dete bio među onima o kojima su ove plemenite žene vodile računa. Čačanke su neumorno sakupljale pomoć i raspoređivale je onima kojima je bila najpotrebnija, sa nadom da će mir potrajati. Održavale su i aktivnu prepisku sa drugim ženskim sekcijama u ostalim zemljama članicama, prikupljajući i na taj način sredstva za ostvarenje plemenitih ciljeva.